Już niedługo, bo w tym półroczu Komisja Europejska opublikuje projekty dyrektyw i rozporządzeń, które zreformują ramy fiskalne. To przełomowa i ważna reforma dla finansów publicznych. Zmiany miałyby kierunkowo obowiązywać już od przyszłorocznego budżetu, który będzie procedowany w tym roku. Do pełnego stosowania nowych zasad będzie już zobowiązany nowy rząd.
Komisja Europejska 9 listopada 2022 r. w komunikacie COM(2022) 583 final przedstawiła kierunki reformy dotychczasowych ram zarządzania gospodarczego w UE, w szczególności ram konstrukcyjnych dla finansów publicznych. To swego rodzaju kodeks drogowy dla procesu budżetowego w poszczególnych krajach, składający się na proces zarządzania gospodarczego w całej UE.
Bezpiecznik dla stabilnych finansów publicznych
W praktyce jest to zestaw zasad, procedur i bezpieczników, który pilnuje, aby stan finansów publicznych nie wymknął się spod kontroli. Jednocześnie umożliwia reformy i inwestycje oraz ogranicza wysokie wskaźniki długu publicznego w sposób realistyczny, stopniowy i trwały. Tak zreformowane ramy powinny pomóc w zbudowaniu ekologicznej, cyfrowej i odpornej gospodarki przyszłości, przy jednoczesnym zapewnieniu stabilności finansów publicznych.
Młot na patologie w finansach publicznych
Procedowane na poziomie UE dyrektywy stawiają przed polskim rządem ogromne wyzwania.
– Można powiedzieć, że to młot na patologie w obszarze finansów publicznych. A tych w Polsce nie brakuje – w ostatnim okresie Ministerstwo Finansów mocno się zagalopowało ze zmianami w regule wydatkowej, z której zostały wyłączone nie tylko wydatki militarne, ale i wydatki inwestycyjne – zaznacza dr Sławomir Dudek, prezes i główny ekonomista Instytutu Finansów Publicznych.
Unijna reforma nie dopuszcza takich wykluczeń. Rynki finansowe nie rozróżniają źródeł niestabilności w finansach publicznych. Nie są w stanie określić, czy niestabilność wynika z wydatków militarnych czy z innych. W efekcie polski rząd będzie musiał te wydatki znów włączyć do reguły wydatkowej. Pytanie, co stanie się wtedy z innymi wydatkami. Bezpieczeństwo finansów publicznych jest niemniej ważne niż bezpieczeństwo militarne.
– Jeżeli zwiększasz wydatki zbrojeniowe, to musisz szukać źródeł finansowania w nowych podatkach albo uzasadnionych oszczędnościach w innych obszarach, o czym ostrzegam od dawna. Co ważne, w tym właśnie kierunku poszły rozwiązania Komisji Europejskiej – dodaje dr Sławomir Dudek.
Na straży niezależna(?) rada fiskalna
W ramach reformy w obszarze większej odpowiedzialności krajowej m.in. konieczne będzie utworzenie w Polsce nowej instytucji, czyli niezależnej, eksperckiej rady fiskalnej. Niezależne rady fiskalne odgrywałyby w każdym państwie członkowskim ważną rolę w ocenie założeń leżących u podstaw 4-letnich planów, dokonywaniu oceny adekwatności planów w odniesieniu do obsługi zadłużenia i średnioterminowych celów fiskalnych poszczególnych krajów oraz w monitorowaniu zgodności budżetów krajowych z planem.
Efektem miałaby być szersza debata na szczeblu krajowym, a tym samym wyższy stopień poparcia politycznego i odpowiedzialności za średniookresowy plan budżetowy. Co istotne, kompetencje i ramy konstrukcyjne krajowych rady fiskalnych będą wynikały wprost albo z implementacji prawa europejskiego. Rady będą osadzone w europejskich ramach budżetowych.
– Taka instytucja mogłaby wzmocnić kontrolę nad finansami publicznymi. Wszystko rozbije się jednak o praktykę oraz czyste intencje krajowego ustawodawcy i obozu władzy. Nie wiemy, na ile uczciwie i transparentnie większość parlamentarna wdroży unijne dyrektywy. Już teraz pojawia się wiele pytań i wątpliwości – mówi dr Sławomir Dudek, prezes i główny ekonomista Instytutu Finansów Publicznych.
– Jaki będzie status takiej rady, jakie będzie miała kompetencje, jak wyłaniani będą jej członkowie, czy będą mieli nieskrępowany dostęp do informacji z Ministerstwa Finansów? – wylicza szef IFP.
Atomowa instrukcja
Wdrożenie unijnej reformy ram fiskalnych na wiele lat zdeterminuje kształt finansów publicznych w Polsce. Powód? Ramy fiskalne EU nie są często zmieniane.
– Wdrożenie tej reformy musi odbywać się pod kontrolą obywatelską i pod kontrolą niezależnych ekspertów, ponieważ politycy mają skłonność do luzowania reguł budżetowych ze szkodą dla społeczeństwa w długim okresie. Ponadto obecny rząd posiada niską wiarygodność w zakresie wdrażania reform uzgodnionych na poziomie Unii Europejskiej. Co więcej, nie szanuje niezależności instytucji. Ponadto mamy rok wyborczy, a to skłania do rozwiązań na skróty – przestrzega dr Sławomir Dudek, prezes i główny ekonomista Instytutu Finansów Publicznych.
Jak podkreśla ekspert, proces implementacji reformy od samego początku wymaga nadzoru i zainteresowania obywatelskiego. Nie można dopuścić, aby politycy wdrożyli te zmiany tak samo jak kamienie milowe w KPO, które w niektórych przypadkach nie są kamieniami, a jedynie wydmuszkami.
– Nowe, zreformowane ramy fiskalną będą dosyć skomplikowaną materią. Rząd ma w tym zakresie przewagę informacyjną i analityczną. Należy więc jak najszybciej zorganizować po stronie społecznej grupę ekspertów, którzy z wyprzedzeniem będą nadzorować przepisanie „atomowej instrukcji”
w zakresie finansów do polskiego ustawodawstwa – dodaje dr Sławomir Dudek.
Wdrożenie reformy pod lupą Komitetu Monitorującego przy IFP
W odpowiedzi na ryzyko wypaczenia istoty europejskiej reformy ram fiskalnych przez polskie władze Instytut Finansów Publicznych ogłasza start projektu “Obywatelski monitoring implementacji unijnej reformy europejskich ram fiskalnych do polskiego porządku prawnego”. W ramach tego projektu powstaje ekspercki, niezależny komitet monitorujący wdrożenie reformy w polskiej ustawie o finansach publicznych.
W pracach zespołu zadeklarowali udział specjaliści zakresu finansów publicznych i prawa europejskiego. Są to w szczególności praktycy, a wśród nich byli wieloletni pracownicy Ministerstwa Finansów. W gronie ekspertów są też współtwórcy polskiej stabilizującej reguły wydatkowej (SRW), jak również osoby odpowiedzialne w czasie polskiej prezydencji w UE za wprowadzenie dotychczasowych ram fiskalnych w UE.
– Już niebawem ogłosimy skład i harmonogram prac obywatelskiego komitetu monitorującego, który w imieniu obywateli będzie trzymał rękę na pulsie. W działania komitetu monitorującego wdrożenie reformy w polskiej ustawie o finansach publicznych są też ekonometrycy i analitycy, którzy będą przeprowadzali na potrzeby komitetu symulacje i analizy nowych ram fiskalnych. To dream-team finansów publicznych – zapowiada prezes Instytutu Finansów Publicznych.
Pobierz:
