Reforma administracyjna z 1999 r., przekazując część władzy w ręce samorządu terytorialnego, powierzyła mu znaczną część środków publicznych na finansowanie: szkół, szpitali, dróg i innych dóbr publicznych, kluczowych dla obywateli. Instytut Finansów Publicznych w tym roku inicjuje projekt badania przejrzystości finansów jednostek samorządu terytorialnego. Startujemy w marcu podczas Europejskiego Kongresu Samorządów, którego IFP jest w tym roku partnerem. IFP jest partnerem instytucjonalnym wydarzenia.
„Samorządy mają wiele obowiązków, organizują najważniejsze sfery życia, są najbliżej obywateli. Z tym wiąże się odpowiedzialność za gospodarowanie funduszami publicznymi. My chcemy się przyjrzeć temu, jak urzędy lokalne informują swoich mieszkańców o tym, jak i na co wydają pieniądze. Publikowanie takich informacji będzie niedługo wymagane ustawowo. Niektóre samorządy już się do tego przygotowują. Jednym wychodzi to lepiej, innym gorzej” – mówi dr Sławomir Dudek, prezes i główny ekonomista IFP.
Samorządy łącznie dysponują budżetem o wartości ponad połowy tej kwoty, którą ma do dyspozycji rząd.
Od czasu reformy samorządowej 25 lat temu przez budżety samorządów przeszło łącznie 7 000 000 000 000 (siedem bilionów) złotych.
Są to środki publiczne. Część pochodzi z subwencji z budżetu centralnego, część to dochody własne samorządów np. z podatków płaconych przez mieszkańców i firmy działające na danym terenie albo np. z koncesji czy licencji, które urząd wydaje przedsiębiorstwom. Wydatki samorządów podlegają przepisom o finansach publicznych, o zamówieniach publicznych i innym regułom, których muszą przestrzegać państwowe podmioty przy rozporządzaniu pieniędzmi podatników. W planach jest nowy obowiązek – przekazywanie danych do rejestru umów, publikowanego przez Ministerstwo Finansów. Uruchomienie go jest niestety przekładane w czasie. Już dziś jednak wiele samorządów publikuje takie rejestry, przedstawiając mieszkańcom za jakie kwoty i od jakich kontrahentów kupuje dobra i usługi w ramach swojej działalności.
„Publikowanie informacji o zawartych umowach przez władze samorządowe jest krokiem we właściwym kierunku, lecz niewystarczającym. Aby obywatele mieli faktyczną możliwość kontrolowania budżetów lokalnych, to, po pierwsze, informacje te muszą zostać tak opracowane i prezentowane, aby było możliwe ich wyszukiwanie, filtrowanie, przeglądanie, porównywanie, pobieranie itd. w sposób wygodny dla ich użytkownika. Będziemy badać rejestry umów udostępniane przez jednostki samorządu terytorialnego według tych kryteriów” – wyjaśnia dr Konrad Walczyk z IFP, współautor badania. „Po drugie” – jak dodaje – „zapewnienie społecznej kontroli nad budżetem samorządu terytorialnego wymaga praktycznego przestrzegania szeroko rozumianych zasad jawności i przejrzystości, a nawet aktywnego włączenia mieszkańców gmin, powiatów i województw w gospodarkę finansową za pomocą takich instrumentów jak budżet partycypacyjny czy obywatelska inicjatywa uchwałodawcza”.
Wyniki pilotażowego etapu projektu „Otwarty budżet samorządu terytorialnego” zostaną zaprezentowane podczas IX Europejskiego Kongresu Samorządów, który odbędzie się w dniach 4-5 marca w Mikołajkach, w tym roku pod hasłem „Przyszłość idei decentralizacji w zmieniającym się świecie”. Instytut Finansów Publicznych będzie w drugim dniu Kongresu gospodarzem panelu dyskusyjnego „Otwarty budżet samorządu terytorialnego”, którego moderatorem będzie dr Konrad Walczyk, ekspert Instytutu Finansów Publicznych, wykładowca i pracownik naukowy Szkoły Głównej Handlowej. Panel zatytułowany „Otwarty budżet samorządu terytorialnego” będzie okazją to przyjrzenia się z różnych perspektyw, jak samorządy informują swoich mieszkańców o gospodarowaniu środkami publicznymi. Uczestnikami dyskusji będą:
Konrad Walczyk, wicedyrektor Instytutu Rozwoju Gospodarczego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie (moderator)
Jacek Lelek, burmistrz miasta i gminy Stary Sącz
Grzegorz Benedykciński, burmistrz gminy Grodzisk Mazowiecki
Sławomir Dudek, prezes Instytutu Finansów Publicznych,
Mateusz Klupczyński, prezes zarządu firmy Publink
Agnieszka Libudzka, dziennikarka, kierownik oddziału Polskiej Agencji Prasowej w Olsztynie
