Obowiązek przekazywania informacji na temat zawieranych umów odpłatnych będzie spoczywał na jednostkach sektora finansów publicznych z wyłączeniem spółek Skarbu Państwa oraz spółek komunalnych. Ustawodawca uzasadnia swoją decyzję faktem, iż są to spółki prawa handlowego. Prof. Marlena Sakowska-Baryła (Uniwersytet Łódzki) komentuję ten pomysł następująco:

(..) spod obowiązków ustawy uwalnia się podmioty, które mają zwykle naprawdę duże pieniądze i z ich wydatkowaniem, jak pokazuje praktyka, niestety bywa różnie.

Ministerstwo Finansów proponuje (aktualizacja z lutego 2025), aby w CRU znalazły się dane dotyczące:

• numer umowy, o ile taki nadano
• daty zawarcia umowy,
• czasu, na jaki zawarto umowę,
• oznaczenia stron,
• ogólnego przedmiotu umowy,
• wartości umowy,
• statusu umowy (np. obowiązująca, zakończona, niezrealizowana, w trakcie aneksowania itp.)
• informacji o środkach pochodzących z budżetu UE oraz Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)
• przyczyny dokonania aktualizacji umowy

Niestety nie. Na początku września Ministerstwo Finansów zaproponowało, aby do rejestru wprowadzano umowy, których wartość wyniesie przynajmniej 10 tys. zł (bez VAT). Do tego momentu obowiązującym progiem było 500 zł, które zapewniało większą jawność.

Przykładowo, jeśli przenalizujemy rejestr umów Miasta Oleśnica (ponad 35 tys. mieszkańców) i nałożymy na umowy filtr 10 tys. zł i więcej, to zostanie ich w rejestrze tylko ok. 16% z wszystkich aktualnie dostępnych (stan na 25.11.2024).

Pomimo odsuwania wdrożenia Centralnego Rejestru Umów wiele samorządów z własnej inicjatywy zdecydowało się na uruchomienie przejrzystych i łatwych w obsłudze lokalnych rejestrów umów. Udostępniają one dane w zakresie, jaki uznały za stosowne, wykorzystując do tego dedykowane strony lub Biuletyn Informacji Publicznej. Niestety, jawność umów sektora publicznego nie jest obligatoryjna, dlatego spora część jednostek samorządu terytorialnego nie podjęła się tego zadania i nie dzieli się informacjami na temat swoich wydatków.

Instytut Finansów Publicznych zdecydował się przeprowadzić badanie pilotażowe, które miało na celu stworzenie rankingu rejestrów umów w jednostkach samorządu terytorialnego. Przeanalizowano w nim istnienie i funkcjonalność rejestrów umów we wszystkich 66 miastach na prawach powiatu. Z przeprowadzonej analizy wynika, że aż 27 miast nie prowadzi rejestru umów, tj. 41% wszystkich miast na prawach powiatu. Dowiedz się więcej.

Ministerstwo Finansów przygotowało stopniowy plan wdrażania Centralnego Rejestru Umów, którego start został zaplanowany na 1 stycznia 2026 roku.

Na początku rejestr obejmie tylko duże instytucje sektora finansów publicznych. Od 1 lipca 2026 roku obowiązek prowadzenia rejestru spocznie również na samorządach, a od 1 stycznia 2027 roku także na mniejszych podmiotach, które określa ustawa.

Stopniowe wprowadzanie CRU jest dobrym pomysłem, ponieważ pozwoli przetestować system i da czas kolejnym jednostkom na przygotowanie się do wykonania tego zadania w sposób skuteczny.