CRU

Projekt Instytutu Finansów Publicznych

#TAKdlaCRU

Projekt Instytutu Finansów Publicznych, poświęcony Centralnemu Rejestrowi Umów (niezbędnemu narzędziu w rękach obywateli), który zapewnia większą przejrzystość i kontrolę nad wydatkami publicznymi.

Czym jest Centralny Rejestr Umów (CRU)?

Centralny Rejestr Umów (CRU) to system teleinformatyczny stworzony dla podmiotów realizujących zadania publiczne, którego celem jest udostępnianie informacji o umowach przez nie zawieranych. Jego implementacja w Polsce pozwoli w sposób skuteczny i bezpośredni zwiększyć przejrzystość i jawność wydatków publicznych oraz kontrolę obywatelską nad finansami publicznymi.

Niestety, wdrożenie CRU napotkało na pewne opóźnienia i zmiany legislacyjne. Pierwotnie jego uruchomienie planowano na lipiec 2022 roku, jednak termin ten został przesunięty na 1 stycznia 2024 roku. Aktualnie obowiązek przekazywania informacji o zawartych umowach ma wejść w życie dopiero 1 stycznia 2026 roku.

957

dni minęło od pierwszej próby wprowadzenia CRU*

* CRU miał pierwotnie wejść w życie 1 lipca 2022 r.

Zobacz nasze YouTube Shorts na temat #TAKdlaCRU

Wprowadzenie Centralnego Rejestru Umów w Polsce niesie ze sobą wiele korzyści zarówno dla administracji publicznej, biznesu, jak i obywateli. Oto najważniejsze z nich:

Dostęp do informacji publicznej

Obywatele oraz organizacje pozarządowe mają łatwiejszy dostęp do informacji o działalności instytucji publicznych, co sprzyja ich większemu zaangażowaniu w życie publiczne oraz daje większą kontrolę społeczną – zapobiega nadużyciom.

Efektywność zarządzania

Centralny rejestr umów umożliwia lepszą koordynację i kontrolę wydatków publicznych, co przyczynia się do bardziej efektywnego zarządzania środkami finansowymi i sprzyja lepszemu planowaniu budżetowemu.

Ograniczenie korupcji

Ujawnienie danych o umowach utrudnia zawieranie umów na niekorzystnych warunkach i przeciwdziała korupcji, dzięki czemu procesy zakupowe stają się bardziej uczciwe.

Poprawa konkurencyjności

Przejrzystość umów może zachęcać większą ilość przedsiębiorstw do uczestnictwa w przetargach, zwiększając konkurencyjność i potencjalnie obniżając koszty zamówień publicznych.

Standaryzacja procedur

Centralny rejestr umów pomaga w standaryzacji procesów zawierania umów w administracji publicznej, co ułatwia ich porównywanie i ocenę.

Promowanie dobrych praktyk

Upublicznienie umów może prowadzić do identyfikacji i promowania najlepszych praktyk w zawieraniu i realizacji umów przez instytucje publiczne.

Przykładowe rejestry w innych krajach

Centralne Rejestry Umów od lat z powodzeniem funkcjonują w wielu krajach europejskich, przynosząc wymierne korzyści w zarządzaniu finansami publicznymi. Na przykład na Słowacji, wprowadzenie rejestru doprowadziło do znacznego ograniczenia niegospodarności finansowej, co skutkowało spadkiem kosztów zamówień publicznych o prawie jedną trzecią już w pierwszym roku jego działania.

Słowacja

wprowadzenie 01.01.2011

Czechy

wprowadzenie 01.06.2016

Portugalia

wprowadzenie 01.01.2008

CRU pod lupą

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Obowiązek przekazywania informacji na temat zawieranych umów odpłatnych będzie spoczywał na jednostkach sektora finansów publicznych z wyłączeniem spółek Skarbu Państwa oraz spółek komunalnych. Ustawodawca uzasadnia swoją decyzję faktem, iż są to spółki prawa handlowego. Prof. Marlena Sakowska-Baryła (Uniwersytet Łódzki) komentuję ten pomysł następująco:

(..) spod obowiązków ustawy uwalnia się podmioty, które mają zwykle naprawdę duże pieniądze i z ich wydatkowaniem, jak pokazuje praktyka, niestety bywa różnie.

Ministerstwo Finansów proponuje (wrześniowa aktualizacja), aby w CRU znalazły się dane dotyczące:

  • numeru umowy (o ile taki nadano)
  • daty zawarcia umowy
  • czasu, na jaki zawarto umowę
  • oznaczenia stron umowy
  • przedmiotu umowy
  • wartości umowy
  • statusu umowy (np. zakończona, niezrealizowana itp.)
  • informacji o wykorzystaniu środków europejskich

Niestety nie. Na początku września Ministerstwo Finansów zaproponowało, aby do rejestru wprowadzano umowy, których wartość wyniesie przynajmniej 10 tys. zł (bez VAT). Do tego momentu obowiązującym progiem było 500 zł, które zapewniało większą jawność.

Przykładowo, jeśli przenalizujemy rejestr umów Miasta Oleśnica (ponad 35 tys. mieszkańców) i nałożymy na umowy filtr 10 tys. zł i więcej, to zostanie ich w rejestrze tylko ok. 16% z wszystkich aktualnie dostępnych (stan na 25.11.2024).

Pomimo odsuwania wdrożenia Centralnego Rejestru Umów wiele samorządów z własnej inicjatywy zdecydowało się na uruchomienie przejrzystych i łatwych w obsłudze lokalnych rejestrów umów. Udostępniają one dane w zakresie, jaki uznały za stosowne, wykorzystując do tego dedykowane strony lub Biuletyn Informacji Publicznej. Niestety, jawność umów sektora publicznego nie jest obligatoryjna, dlatego spora część jednostek samorządu terytorialnego nie podjęła się tego zadania i nie dzieli się informacjami na temat swoich wydatków.

Instytut Finansów Publicznych zdecydował się przeprowadzić badanie pilotażowe, które miało na celu stworzenie rankingu rejestrów umów w jednostkach samorządu terytorialnego. Przeanalizowano w nim istnienie i funkcjonalność rejestrów umów we wszystkich 66 miastach na prawach powiatu. Z przeprowadzonej analizy wynika, że aż 27 miast nie prowadzi rejestru umów, tj. 41% wszystkich miast na prawach powiatu. Dowiedz się więcej.

Ministerstwo Finansów przygotowało stopniowy plan wdrażania Centralnego Rejestru Umów, którego start został zaplanowany na 1 stycznia 2026 roku.

Na początku rejestr obejmie tylko duże instytucje sektora finansów publicznych. Od 1 lipca 2026 roku obowiązek prowadzenia rejestru spocznie również na samorządach, a od 1 stycznia 2027 roku także na mniejszych podmiotach, które określa ustawa.

Stopniowe wprowadzanie CRU jest dobrym pomysłem, ponieważ pozwoli przetestować system i da czas kolejnym jednostkom na przygotowanie się do wykonania tego zadania w sposób skuteczny.

Dowiedz się więcej

Zachęcamy do zgłębienia tematu Centralnego Rejestru Umów, który odgrywa kluczową rolę w transparentności finansów publicznych. Przeczytaj nasze opracowania, aby dowiedzieć się więcej o korzyściach płynących z jego wdrożenia oraz o tym, jak wpływa na efektywność i przejrzystość w zarządzaniu publicznymi środkami. Poznaj opinie ekspertów i bądź na bieżąco z najnowszymi analizami Instytutu Finansów Publicznych.