Projekt Instytutu Finansów Publicznych, poświęcony Centralnemu Rejestrowi Umów (niezbędnemu narzędziu w rękach obywateli), który zapewnia większą przejrzystość i kontrolę nad wydatkami publicznymi.

Projekt Instytutu Finansów Publicznych
Projekt Instytutu Finansów Publicznych, poświęcony Centralnemu Rejestrowi Umów (niezbędnemu narzędziu w rękach obywateli), który zapewnia większą przejrzystość i kontrolę nad wydatkami publicznymi.
Centralny Rejestr Umów (CRU) to system teleinformatyczny stworzony dla podmiotów realizujących zadania publiczne, którego celem jest udostępnianie informacji o umowach przez nie zawieranych. Jego implementacja w Polsce pozwoli w sposób skuteczny i bezpośredni zwiększyć przejrzystość i jawność wydatków publicznych oraz kontrolę obywatelską nad finansami publicznymi.
Niestety, wdrożenie CRU napotkało na pewne opóźnienia i zmiany legislacyjne. Pierwotnie jego uruchomienie planowano na lipiec 2022 roku, jednak termin ten został przesunięty na 1 stycznia 2024 roku. Aktualnie obowiązek przekazywania informacji o zawartych umowach ma wejść w życie dopiero 1 stycznia 2026 roku.
* CRU miał pierwotnie wejść w życie 1 lipca 2022 r.
Centralne Rejestry Umów od lat z powodzeniem funkcjonują w wielu krajach europejskich, przynosząc wymierne korzyści w zarządzaniu finansami publicznymi. Na przykład na Słowacji, wprowadzenie rejestru doprowadziło do znacznego ograniczenia niegospodarności finansowej, co skutkowało spadkiem kosztów zamówień publicznych o prawie jedną trzecią już w pierwszym roku jego działania.
Obowiązek przekazywania informacji na temat zawieranych umów odpłatnych będzie spoczywał na jednostkach sektora finansów publicznych z wyłączeniem spółek Skarbu Państwa oraz spółek komunalnych. Ustawodawca uzasadnia swoją decyzję faktem, iż są to spółki prawa handlowego. Prof. Marlena Sakowska-Baryła (Uniwersytet Łódzki) komentuję ten pomysł następująco:
(..) spod obowiązków ustawy uwalnia się podmioty, które mają zwykle naprawdę duże pieniądze i z ich wydatkowaniem, jak pokazuje praktyka, niestety bywa różnie.
Ministerstwo Finansów proponuje (wrześniowa aktualizacja), aby w CRU znalazły się dane dotyczące:
Niestety nie. Na początku września Ministerstwo Finansów zaproponowało, aby do rejestru wprowadzano umowy, których wartość wyniesie przynajmniej 10 tys. zł (bez VAT). Do tego momentu obowiązującym progiem było 500 zł, które zapewniało większą jawność.
Przykładowo, jeśli przenalizujemy rejestr umów Miasta Oleśnica (ponad 35 tys. mieszkańców) i nałożymy na umowy filtr 10 tys. zł i więcej, to zostanie ich w rejestrze tylko ok. 16% z wszystkich aktualnie dostępnych (stan na 25.11.2024).
Pomimo odsuwania wdrożenia Centralnego Rejestru Umów wiele samorządów z własnej inicjatywy zdecydowało się na uruchomienie przejrzystych i łatwych w obsłudze lokalnych rejestrów umów. Udostępniają one dane w zakresie, jaki uznały za stosowne, wykorzystując do tego dedykowane strony lub Biuletyn Informacji Publicznej. Niestety, jawność umów sektora publicznego nie jest obligatoryjna, dlatego spora część jednostek samorządu terytorialnego nie podjęła się tego zadania i nie dzieli się informacjami na temat swoich wydatków.
Instytut Finansów Publicznych zdecydował się przeprowadzić badanie pilotażowe, które miało na celu stworzenie rankingu rejestrów umów w jednostkach samorządu terytorialnego. Przeanalizowano w nim istnienie i funkcjonalność rejestrów umów we wszystkich 66 miastach na prawach powiatu. Z przeprowadzonej analizy wynika, że aż 27 miast nie prowadzi rejestru umów, tj. 41% wszystkich miast na prawach powiatu. Dowiedz się więcej.
Ministerstwo Finansów przygotowało stopniowy plan wdrażania Centralnego Rejestru Umów, którego start został zaplanowany na 1 stycznia 2026 roku.
Na początku rejestr obejmie tylko duże instytucje sektora finansów publicznych. Od 1 lipca 2026 roku obowiązek prowadzenia rejestru spocznie również na samorządach, a od 1 stycznia 2027 roku także na mniejszych podmiotach, które określa ustawa.
Stopniowe wprowadzanie CRU jest dobrym pomysłem, ponieważ pozwoli przetestować system i da czas kolejnym jednostkom na przygotowanie się do wykonania tego zadania w sposób skuteczny.
Zachęcamy do zgłębienia tematu Centralnego Rejestru Umów, który odgrywa kluczową rolę w transparentności finansów publicznych. Przeczytaj nasze opracowania, aby dowiedzieć się więcej o korzyściach płynących z jego wdrożenia oraz o tym, jak wpływa na efektywność i przejrzystość w zarządzaniu publicznymi środkami. Poznaj opinie ekspertów i bądź na bieżąco z najnowszymi analizami Instytutu Finansów Publicznych.