Brak przejrzystości finansów publicznych i zanik parlamentarnej kontroli nad ich stanem podważa wiarygodność ekonomiczną państwa. A to oznacza podwyższoną podatność gospodarki na wszelkiego rodzaju szoki i w – konsekwencji – niższą efektywność gospodarowania.
Podobnie jak wysoka inflacja czy brak waluty euro, kwestia przejrzystości finansów publicznych jest jednym z tych tematów, które często podnoszą w bezpośrednich rozmowach zagraniczni inwestorzy w Polsce, kiedy rozmawiamy z nimi o ich planach działań w naszym kraju. Niepewność jest jednym z tych czynników, które długoterminowo wpływają na to, że są całe branże, które znacząco redukują skalę swojej działalności w Polsce. Wystarczy wskazać na zamykane w ostatnich miesiącach fabryki autobusów Volvo, Man czy Scania.
Pominięcie w ustawie budżetowej planów finansowych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania publiczne o znaczeniu podstawowym dla oceny wykonywania przez państwo swoich konstytucyjnych i ustawowych funkcji albo nadanie tym planom informacyjnego, niewiążącego znaczenia prowadzi wprost do naruszenia art. 219 ust. 3 Konstytucji RP.
Tak jak indywidualny obywatel ma prawo do pilnowania swoich przychodów i rozchodów, tak i społeczeństwo jako całość ma prawo znać prawdziwy stan kasy państwa
Otwarty i przejrzysty proces budżetowy sprzyja zaufaniu w społeczeństwie, że poglądy i interesy ludzi są szanowane, a pieniądze publiczne są dobrze wykorzystywane na poprawę ich życia.
Brak przejrzystości oznacza konkretny koszt finansowy, wynikający z podejmowania nieoptymalnych decyzji. I tak, każde umyślne ale nieuzasadnione przesunięcie wydatków do funduszy pozabudżetowych – które zwiększa koszt obsługi długu publicznego – oznacza po prostu niegospodarność środkami publicznymi.
Budżet państwa powinien być głównym planem finansowym dochodów i wydatków publicznych. Przejrzystość finansów publicznych to zarówno transparentność dochodów państwa jak też klarowność programów społecznych, inwestycji i zadań, a także źródeł ich finansowania. Obywatele mają prawo wiedzieć ile danin publicznych przekazują państwu oraz w jaki sposób środki te zostały wykorzystane.
Aby proces budżetowy był rzetelny i podlegający rzeczywistej kontroli, a przedkładający go mogli być rozliczani z jego przygotowania i wykonania, musi być kompletny, przejrzysty i uczciwy.
Od trzech lat na niespotykaną dotychczas skalę prowadzone są działania naruszające podstawowe zasady budżetowe. (…) Działania te nie tylko wpływają na zaburzenie przejrzystości prezentowanych danych o finansach publicznych, ale również uniemożliwiają ich porównanie w kolejnych latach, a co najistotniejsze utrudniają kontrolę parlamentarną i społeczną nad gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych.
Od przejrzystości finansów publicznych zależy realizacja praw i wolności człowieka i obywatela. Duża część z nich, zwłaszcza prawa socjalne, zależy od kondycji budżetu państwa. Nie można zapewnić prawa do zdrowia, prawa do edukacji czy prawa do zabezpieczenia społecznego bez wsparcia i finansowania publicznego. Jeśli rząd zaciąga długi w sposób nieprzejrzysty, to obywatele nie mają pewności czy wystarczy pieniędzy na realizację ich praw. Co gorsza, jeśli nastąpi katastrofa w finansach publicznych, to właśnie na obywatelach i ich prawach władza będzie przede wszystkim oszczędzać. Dlatego tak ważne są społeczne inicjatywy postulujące przejrzystość i jawność finansów publicznych
Zadania Obywatelskiego Rzecznika Przejrzystości Finansów Publicznych
O Rzeczniku
Dr Sławomir Dudek
Główny Ekonomista i Prezes Zarządu Instytutu Finansów Publicznych. Ekonomista, ekspert w zakresie finansów publicznych z ponad 23-letnim doświadczeniem w Ministerstwie Finansów. Przez wiele lat jako dyrektor kierował Departamentem Polityki Makroekonomicznej. Adiunkt w Instytucie Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej.
W latach 1996-2019 był pracownikiem Ministerstwa Finansów, gdzie m.in. kierował Wydziałem Symulacji i Prognoz Makroekonomicznych (2001-2008), a następnie zajmował stanowiska zastępcy dyrektora (2008-2012) i dyrektora Departamentu Polityki Makroekonomicznej (2012-2019). W latach 2012-2019 przewodniczył polskiej delegacji na posiedzeniach Economic Policy Committee przy OECD. Był członkiem Rady Statystyki, Rządowej Rady Ludnościowej, Rady Edukacji Statystycznej. Zasiadał w radach nadzorczych Narodowego Funduszu Zdrowia, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Aplikacji Krytycznych. W 2020 roku został powołany w skład Rady Gospodarczej – Zespołu Doradców ds. Gospodarczych przy Marszałku Senatu RP. Członek Towarzystwa Ekonomistów Polskich, w latach 2020-2022 członek władz TEP. Od 2003 r. związany z Instytutem Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej gdzie zajmuje się badaniami i analizami w zakresie finansów publicznych, makroekonomii, cykli koniunkturalnych, prognozowania gospodarczego.
Pełnił wiele znaczących funkcji, m.in. koordynatora Centrum Monitoringu Sytuacji Gospodarczej przy Radzie Przedsiębiorczości. Uznany komentator gospodarczy w mediach branżowych i ogólnoinformacyjnych. Absolwent Akademii Ekonomicznej (ob. Uniwersytetu Ekonomicznego) w Poznaniu. Doktoryzował się w Szkole Głównej Handlowej.
Podpisz PETYCJĘ o przywrócenie przejrzystości finansów publicznych
Petycja do Prezesa Rady Ministrów, Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, Parlamentu Rzeczpospolitej Polskiej oraz przedstawicieli wszystkich sił politycznych w Polsce o przywrócenie przejrzystości finansów publicznych.
Budżet państwa to najważniejszy dokument finansowy Polski. Jego rangę gwarantują przepisy Konstytucji RP. Niestety w ostatnich latach eksperci coraz głośniej wyrażają zaniepokojenie, że wiele operacji finansowych, takich jak wydatki i zaciąganie długów odbywa się poza budżetem. W ostatnim czasie również Najwyższa Izba Kontroli dostrzega ten problem. Kolegium NIK po raz pierwszy w historii nie wyraziło pozytywnej opinii dla sprawozdania Rady Ministrów z wykonania budżetu państwa za rok ubiegły.
Społeczeństwo posiada konstytucyjne prawo do sprawowania kontroli nad tym, jak Rząd rozporządza środkami finansowymi obywateli. W naszym imieniu wykonanie budżetu ocenia Sejm, przed którym co roku Rząd ubiega się o absolutorium.
Problemem jest jednak to, że w ciągu ostatnich kilku lat Sejm otrzymuje do oceny tylko część operacji finansowych rządu, podczas gdy powinien otrzymać całość. Budżet państwa od kilku lat nie odzwierciedla całości gospodarki finansowej państwa. W związku z tym znaczna jej część pozostaje poza kontrolą parlamentarną i społeczną, co jest niezgodne z Konstytucją RP. Według danych Ministerstwa Finansów deficyt budżetu państwa w 2022 r. wyniósł 12,6 mld zł (deficyt zapisany w budżecie). Tymczasem prawdziwy deficyt budżetu państwa wyniósł 101 mld zł, co wynika z danych przekazywanych przez Polskę do Komisji Europejskiej. Oznacza to, że Rada Ministrów w sprawozdaniu z wykonania budżetu za 2022 r. przedstawia ok. 12% prawdziwego deficytu rządowego.
Taką sytuację uważamy za niedopuszczalną. Budżet państwa jest instytucją konstytucyjną i wymaga szczególnej ochrony. Ani pandemia, ani wojna nie usprawiedliwiają umniejszania jego rangi, wyprowadzania spod kontroli społecznej ogromnych kwot wydatków i długów publicznych.
W związku z tym domagamy się podjęcia natychmiastowych działań na rzecz przywrócenia pełnej kontroli Parlamentu, a co za tym idzie – kontroli społecznej nad pełnym, prawdziwym budżetem państwa. Postulujemy, aby realizowanie wydatków oraz zaciąganie zobowiązań finansowych przez Rząd w imieniu obywateli było OBOWIĄZKOWO i ZAWSZE ujmowane w budżecie państwa, zgodnie z przepisami Konstytucji RP.