Tak jak indywidualny obywatel ma prawo do pilnowania swoich przychodów i rozchodów, tak i społeczeństwo jako całość ma prawo znać prawdziwy stan kasy państwa
Otwarty i przejrzysty proces budżetowy sprzyja zaufaniu w społeczeństwie, że poglądy i interesy ludzi są szanowane, a pieniądze publiczne są dobrze wykorzystywane na poprawę ich życia.
Budżet państwa powinien być głównym planem finansowym dochodów i wydatków publicznych. Przejrzystość finansów publicznych to zarówno transparentność dochodów państwa jak też klarowność programów społecznych, inwestycji i zadań, a także źródeł ich finansowania. Obywatele mają prawo wiedzieć ile danin publicznych przekazują państwu oraz w jaki sposób środki te zostały wykorzystane.
Od trzech lat na niespotykaną dotychczas skalę prowadzone są działania naruszające podstawowe zasady budżetowe. (…) Działania te nie tylko wpływają na zaburzenie przejrzystości prezentowanych danych o finansach publicznych, ale również uniemożliwiają ich porównanie w kolejnych latach, a co najistotniejsze utrudniają kontrolę parlamentarną i społeczną nad gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych.
Podobnie jak wysoka inflacja czy brak waluty euro, kwestia przejrzystości finansów publicznych jest jednym z tych tematów, które często podnoszą w bezpośrednich rozmowach zagraniczni inwestorzy w Polsce, kiedy rozmawiamy z nimi o ich planach działań w naszym kraju. Niepewność jest jednym z tych czynników, które długoterminowo wpływają na to, że są całe branże, które znacząco redukują skalę swojej działalności w Polsce. Wystarczy wskazać na zamykane w ostatnich miesiącach fabryki autobusów Volvo, Man czy Scania.
Brak przejrzystości finansów publicznych i zanik parlamentarnej kontroli nad ich stanem podważa wiarygodność ekonomiczną państwa. A to oznacza podwyższoną podatność gospodarki na wszelkiego rodzaju szoki i w – konsekwencji – niższą efektywność gospodarowania.
Pominięcie w ustawie budżetowej planów finansowych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania publiczne o znaczeniu podstawowym dla oceny wykonywania przez państwo swoich konstytucyjnych i ustawowych funkcji albo nadanie tym planom informacyjnego, niewiążącego znaczenia prowadzi wprost do naruszenia art. 219 ust. 3 Konstytucji RP.
Brak przejrzystości oznacza konkretny koszt finansowy, wynikający z podejmowania nieoptymalnych decyzji. I tak, każde umyślne ale nieuzasadnione przesunięcie wydatków do funduszy pozabudżetowych – które zwiększa koszt obsługi długu publicznego – oznacza po prostu niegospodarność środkami publicznymi.
Aby proces budżetowy był rzetelny i podlegający rzeczywistej kontroli, a przedkładający go mogli być rozliczani z jego przygotowania i wykonania, musi być kompletny, przejrzysty i uczciwy.
Od przejrzystości finansów publicznych zależy realizacja praw i wolności człowieka i obywatela. Duża część z nich, zwłaszcza prawa socjalne, zależy od kondycji budżetu państwa. Nie można zapewnić prawa do zdrowia, prawa do edukacji czy prawa do zabezpieczenia społecznego bez wsparcia i finansowania publicznego. Jeśli rząd zaciąga długi w sposób nieprzejrzysty, to obywatele nie mają pewności czy wystarczy pieniędzy na realizację ich praw. Co gorsza, jeśli nastąpi katastrofa w finansach publicznych, to właśnie na obywatelach i ich prawach władza będzie przede wszystkim oszczędzać. Dlatego tak ważne są społeczne inicjatywy postulujące przejrzystość i jawność finansów publicznych
Zadania Obywatelskiego Rzecznika Przejrzystości Finansów Publicznych
O Rzeczniku
Dr Sławomir Dudek
Główny Ekonomista i Prezes Zarządu Instytutu Finansów Publicznych. Ekonomista, ekspert w zakresie finansów publicznych z ponad 23-letnim doświadczeniem w Ministerstwie Finansów. Przez wiele lat jako dyrektor kierował Departamentem Polityki Makroekonomicznej. Adiunkt w Instytucie Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej.
W latach 1996-2019 był pracownikiem Ministerstwa Finansów, gdzie m.in. kierował Wydziałem Symulacji i Prognoz Makroekonomicznych (2001-2008), a następnie zajmował stanowiska zastępcy dyrektora (2008-2012) i dyrektora Departamentu Polityki Makroekonomicznej (2012-2019). W latach 2012-2019 przewodniczył polskiej delegacji na posiedzeniach Economic Policy Committee przy OECD. Był członkiem Rady Statystyki, Rządowej Rady Ludnościowej, Rady Edukacji Statystycznej. Zasiadał w radach nadzorczych Narodowego Funduszu Zdrowia, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Aplikacji Krytycznych. W 2020 roku został powołany w skład Rady Gospodarczej – Zespołu Doradców ds. Gospodarczych przy Marszałku Senatu RP. Członek Towarzystwa Ekonomistów Polskich, w latach 2020-2022 członek władz TEP. Od 2003 r. związany z Instytutem Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej gdzie zajmuje się badaniami i analizami w zakresie finansów publicznych, makroekonomii, cykli koniunkturalnych, prognozowania gospodarczego.
Pełnił wiele znaczących funkcji, m.in. koordynatora Centrum Monitoringu Sytuacji Gospodarczej przy Radzie Przedsiębiorczości. Uznany komentator gospodarczy w mediach branżowych i ogólnoinformacyjnych. Absolwent Akademii Ekonomicznej (ob. Uniwersytetu Ekonomicznego) w Poznaniu. Doktoryzował się w Szkole Głównej Handlowej.
Podpisz PETYCJĘ o przywrócenie przejrzystości finansów publicznych
Petycja do Prezesa Rady Ministrów, Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, Parlamentu Rzeczpospolitej Polskiej oraz przedstawicieli wszystkich sił politycznych w Polsce o przywrócenie przejrzystości finansów publicznych.
Budżet państwa to najważniejszy dokument finansowy Polski. Jego rangę gwarantują przepisy Konstytucji RP. Niestety w ostatnich latach eksperci coraz głośniej wyrażają zaniepokojenie, że wiele operacji finansowych, takich jak wydatki i zaciąganie długów odbywa się poza budżetem. W ostatnim czasie również Najwyższa Izba Kontroli dostrzega ten problem. Kolegium NIK po raz pierwszy w historii nie wyraziło pozytywnej opinii dla sprawozdania Rady Ministrów z wykonania budżetu państwa za rok ubiegły.
Społeczeństwo posiada konstytucyjne prawo do sprawowania kontroli nad tym, jak Rząd rozporządza środkami finansowymi obywateli. W naszym imieniu wykonanie budżetu ocenia Sejm, przed którym co roku Rząd ubiega się o absolutorium.
Problemem jest jednak to, że w ciągu ostatnich kilku lat Sejm otrzymuje do oceny tylko część operacji finansowych rządu, podczas gdy powinien otrzymać całość. Budżet państwa od kilku lat nie odzwierciedla całości gospodarki finansowej państwa. W związku z tym znaczna jej część pozostaje poza kontrolą parlamentarną i społeczną, co jest niezgodne z Konstytucją RP. Według danych Ministerstwa Finansów deficyt budżetu państwa w 2022 r. wyniósł 12,6 mld zł (deficyt zapisany w budżecie). Tymczasem prawdziwy deficyt budżetu państwa wyniósł 101 mld zł, co wynika z danych przekazywanych przez Polskę do Komisji Europejskiej. Oznacza to, że Rada Ministrów w sprawozdaniu z wykonania budżetu za 2022 r. przedstawia ok. 12% prawdziwego deficytu rządowego.
Taką sytuację uważamy za niedopuszczalną. Budżet państwa jest instytucją konstytucyjną i wymaga szczególnej ochrony. Ani pandemia, ani wojna nie usprawiedliwiają umniejszania jego rangi, wyprowadzania spod kontroli społecznej ogromnych kwot wydatków i długów publicznych.
W związku z tym domagamy się podjęcia natychmiastowych działań na rzecz przywrócenia pełnej kontroli Parlamentu, a co za tym idzie – kontroli społecznej nad pełnym, prawdziwym budżetem państwa. Postulujemy, aby realizowanie wydatków oraz zaciąganie zobowiązań finansowych przez Rząd w imieniu obywateli było OBOWIĄZKOWO i ZAWSZE ujmowane w budżecie państwa, zgodnie z przepisami Konstytucji RP.