Instytut Finansów Publicznych znalazł się wśród 46 organizacji społecznych, które podpisały się pod apelem do Prezesa Rady Ministrów w sprawie Centralnego Rejestru Umów. Organizacje wyrażają w nim obawę, że proponowane przez resort finansów podniesienie progu publikacji umów w CRU z 500 zł do 10 000 zł – oznacza poważne zagrożenie dla obywatelskiej kontroli nad wydatkami publicznymi.
Rejestry umów – ważny instrument kontroli finansów publicznych
W ostatnich kilkunastu latach w wielu państwach Unii Europejskiej wdrożony został nowy instrument jawności i przejrzystości wydatków publicznych – elektroniczne rejestry umów zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych. Są to bazy danych dostępne online, gromadzące informacje o umowach wydatkowych zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych. Ich głównym celem jest zwiększenie przejrzystości i demokratycznej kontroli w zarządzaniu finansami publicznymi.
W Polsce Centralny Rejestr Umów pierwotnie miał wystartować w lipcu 2022 roku, jednak data jego wejścia była kilkukrotnie zmieniana przez poprzednią większość, ostatecznie ustalono ją na 1 stycznia 2026 roku. W marcu 2025 roku na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się „Projekt ustawy zmieniającej ustawę o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw oraz ustawę o finansach publicznych”, który ma wprowadzić CRU w życie.
„Centralny Rejestr Umów, nad którego wprowadzeniem trwają prace, to nowy instrument demokratycznej kontroli obywatelskiej, na który czekaliśmy od dawna. To szansa na umocnienie nowoczesnych standardów demokratycznego państwa prawa, opartych na jawności i przejrzystości finansów publicznych, co jest fundamentem zaufania obywateli do instytucji państwowych” – czytamy w apelu przekazanym Prezesowi Rady Ministrów.
70 proc. umów nie zostanie ujawnionych
Pomimo deklaracji zwiększania przejrzystości przez rząd, w resorcie finansów podjęto decyzję o aż 20-krotnym podwyższeniu progu wartości umów ujawnianych w Rejestrze – z 500 zł do 10 000 zł netto.
Z badań przeprowadzonych przez Instytut Finansów Publicznych i Sieć Obywatelską Watchdog wynika, że w przypadku wprowadzenia progu 10 000 zł, w Rejestrze nie zostanie ujawnionych ok. 70 proc. umów zawieranych przez jednostki samorządu terytorialnego. Zdarzają się jednostki, gdzie na 1000 zawieranych umów jedynie 76 trafiłoby do Rejestru.
Z badań wynika również, że aż 97 proc. obywateli uważa, że zawierane przez publiczne podmioty umowy, a także faktury powinny być w pełni jawne. Co więcej, aż 94 proc. respondentów uważa, że Centralny Rejestr Umów przyczyni się do odbudowy zaufania do sposobu zarządzania finansami publicznymi. Propozycja Ministerstwa Finansów nie uwzględnia tych oczekiwań społecznych.
„Jak przeciętny obywatel ma zaufać państwu, jeżeli budowany system w wielu samorządach i innych jednostkach finansów publicznych pokaże tylko niewielką liczbę umów. To będzie pozór, a wręcz atrapa przejrzystości” – piszą autorzy apelu i podkreślają: „Apelujemy o niezwiększanie progu wartości umów zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych, które będą musiały być ujawnione w Centralnym Rejestrze Umów”.
Pod apelem podpisały się organizacje:
- ARTICLE 19 Europe
- CASE Center for Social and Economic Research
- CenEA Center for Economic Analysis
- Forum Obywatelskiego Rozwoju
- Fundacja Aktywny i Czysty Nasielsk
- Fundacja dla Polski
- Fundacja Dobrobyt na Pokolenia
- Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej
- Fundacja HexaLAB
- Fundacja Instrat
- Fundacja Matecznik
- Fundacja Odpowiedzialna Polityka
- Fundacja Panoptykon
- Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego
- Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego
- Fundacja „Świat w Naszych Rękach”
- Fundacja Wolności
- Fundacja Wolności Gospodarczej
- Fundacja Zielone Kujawy
- Fundajca Lasy i Obywatele
- GRAPE Group for Research in APplied Economics
- Inicjatywa Białoobrzegi
- Inicjatywa Lokalna Między Drzewami
- Instytut Badań Strukturalnych
- Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa
- Instytut Emerytalny
- Instytut Finansów Publicznych
- Instytut Odpowiedzialnych Finansów
- Instytut Spraw Publicznych
- Nadwiślański Związek Pracodawców Lewiatan
- Ośrodek Działań Ekologicznych “Źródła”
- Polska Sieć Ekonomii
- Sieć Obywatelska Watchdog Polska
- Stowarzyszenia na rzecz Praworządności w Szkołach “Stowarzyszenie Umarłych Statutów”
- Stowarzyszenie “Chojnice – Tu Bije Moje Serce”
- Stowarzyszenie Demagog
- Stowarzyszenie Dziedzictwa Kulturowego i Krajobrazowego Mała Wspólnota
- Stowarzyszenie EKIPA Z BAGIEN
- Stowarzyszenie Inicjatyw Obywatelskich RIO
- Stowarzyszenie Libertariańskie
- Stowarzyszenie Pravda
- Stowarzyszenie Rozwoju INSPIRACJE
- Stowarzyszenie Wspólnie dla Gminy Stęszew
- Towarzystwo Ekonomistów Polskich
- Warsaw Enterprise Institute
- WiseEuropa
- Andrzej Andrysiak, prezes Stowarzyszenia Gazet Lokalnych
