Zgodnie z ustawą z dnia 14 października 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, od 1 stycznia 2026 r. wszystkie jednostki sektora finansów publicznych (jsfp) będą zobowiązane do publikowania informacji o zawieranych umowach w jednym systemie teleinformatycznym – Centralnym Rejestrze Umów (CRU). To rozwiązanie ma zwiększyć przejrzystość wydatków publicznych i umożliwić obywatelom oraz instytucjom lepszą kontrolę nad finansami publicznymi.
Dziś zapowiedziano projekt ustawy, który ma zmienić obowiązujące przepisy dotyczące Centralnego Rejestru Umów, wprowadzając istotne modyfikacje w zasadach jego funkcjonowania. Instytut Finansów Publicznych (IFP), który od ponad roku prowadzi projekt #TAKdlaCRU, od początku optował za skutecznym wdrożeniem rejestru jako narzędzia realnej transparentności finansów publicznych. Wielokrotnie podkreślaliśmy, że skuteczna realizacja tego rozwiązania wymaga konsekwentnego podejścia i zapewnienia jego realnej użyteczności dla obywateli oraz instytucji publicznych.
Z zapowiedzi wynika, że projekt ustawy zakłada kilka kluczowych zmian, między innymi:
- Zmiana terminu publikacji umów – jednostki sektora finansów publicznych (jsfp) będą miały 30 dni na publikację zawartych umów, zamiast obecnych 14 dni.
- Rezygnacja z odpowiedzialności karnej dla kierowników jsfp za niewywiązanie się z obowiązku publikacji umów – argumentem ma być fakt, że kierownicy tych jednostek już podlegają odpowiedzialności w ramach dyscypliny finansów publicznych.
- Etapowe wprowadzanie obowiązku publikacji umów:
- od 1 stycznia 2026 r. – administracja rządowa,
- od 1 lipca 2026 r. – jednostki samorządu terytorialnego, ich związki, związki metropolitalne oraz samorządowe jednostki organizacyjne,
- od 1 stycznia 2027 r. – pozostałe jednostki sektora finansów publicznych.
Należy zauważyć, że projekt ustawy nie został jeszcze opublikowany, a co za tym idzie, brak informacji o najbardziej kontrowersyjnej propozycji, czyli zmianie progu obowiązkowej publikacji umów z 500 zł do 10 000 zł netto. Jak pisze główny ekonomista i prezes IFP – Sławomir Dudek w liście do premiera:
To nie jest drobna korekta – to wzrost dwudziestokrotny w porównaniu do tego, co zapisali w ustawie poprzednicy, którzy nie słynęli z przejrzystości. To uderzenie w samo serce idei przejrzystości…”.
Analizy IFP pokazują, że podniesienie tego progu znacząco ograniczyłoby dostępność danych, co podważyłoby ideę rejestru jako narzędzia transparentności finansów publicznych. W wielu przypadkach zdecydowana większość umów mogłoby nie zostać ujawnionych. O zmianie progu wypowiedzieli się również sami obywatele. Az 86% z nich w badaniu przeprowadzonym przez IFP oraz OpinionWay Polska opowiedziało się za progiem niższym niż 10 000 zł, a 51% oczekiwałoby, że każda umowa (bez względu na wartość) znajdzie się w Rejestrze.
Instytut Finansów Publicznych będzie monitorować dalszy proces legislacyjny oraz aktywnie uczestniczyć w konsultacjach publicznych, dążąc do tego, aby CRU zostało wdrożone w sposób efektywny i zgodny z interesem obywateli.
Więcej informacji oraz wyniki naszych analiz dostępne są tutaj
