Aktualny stan praworządności w obszarze finansów publicznych oraz niezbędne standardy prawne dotyczące planowania i kontroli wydatków państwa z uwzględnieniem konstytucyjnej rangi ustawy budżetowej – to niektóre z zagadnień Otwartego Sympozjum Naukowego Instytutu Finansów Publicznych #219Konstytucja, które odbyło się w dniu 5 czerwca br. w Szkole Głównej Handlowej.
Inicjatywa wynika z zaniepokojenia ekspertów sytuacją finansów publicznych jako systemu. Prowadzone przez lata działania, oddalające finanse publiczne od konstytucyjnego standardu, doprowadziły do ograniczenia demokratycznej kontroli nad wydatkami i powstania swojego rodzaju „równoległego budżetu”, który funkcjonuje niejako obok ustawy budżetowej.
Zgromadziliśmy ekspertów z różnych dziedzin nauki – ekonomistów, prawników, konstytucjonalistów, aby z różnych perspektyw spojrzeć na finanse publiczne w kontekście konstytucyjnej ochrony nad jednością zarządzania finansami publicznymi” – mówił dr Sławomir Dudek, prezes i główny ekonomista Instytutu Finansów Publicznych.
Na początek do uczestników i społeczności Szkoły Głównej Handlowej z specjalnym video przesłaniem zwróciła się Vera Jourova, wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej:
Dwadzieścia lat temu świętowaliśmy największe w historii powiększenie Unii Europejskiej. Kraje Europy Wschodniej, w tym Polska, odrzucili ścieżkę autorytarną narzuconą przez Moskwę i weszły na drogę demokracji i dobrobytu proponowaną przez Zachód. Przystąpienie do Unii Europejskiej nie wynikało tylko z podążania za ekonomicznym snem. Wybraliśmy indywidualne prawa jednostki, wartości demokratyczne, takie jak wolność, niezależne sądy i bezstronne media.”
Otwarcia Sympozjum dokonała prof. Agnieszka Chłoń-Domińczak, prorektorka ds. nauki SGH, która mówiła: „Zaufanie do państwa, jedność finansów publicznych są tą ogromną wartością, dzięki której wszyscy – jako obywatele, jako podatnicy – jesteśmy przekonani, że państwo dobrze funkcjonuje; że nasze pieniądze, które powierzamy państwu, aby spełniały wszystkie cele – także społeczne, są dobrze i sensownie wydatkowane”.
Prelegenci sympozjum zwrócili uwagę przede wszystkim na art. 219 Konstytucji, zgodnie z którym „Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej”. Tymczasem duża część polskich finansów znajduje się poza tą ustawą.
„Im bardziej zadbamy o to, aby budżet był przejrzysty, tym mniejsze ryzyko, że zabraknie pieniędzy na realizacje podstawowych zadań państwa i realizację praw socjalnych” mówił gość honorowy sympozjum, prof. Adam Bodnar, minister sprawiedliwości. „W poprzednich latach dochodziło do wydatkowania środków publicznych “przy pozornym zachowaniu procedur”, czego przykładem może być sprawa Funduszu Sprawiedliwości” – zwrócił uwagę prof. Bodnar.
Z kolei prof. Teresa Dębowska-Romanowska, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku przekonywała, że „społeczeństwo chce jawności i przejrzystości finansów publicznych, jednolitości zarządzania, wiarygodności państwa, dlatego, że budżet i ustawa budżetowa to są ogromnie znaczące i politycznie uzasadnione oczekiwania społeczne” i podkreśliła, że „świadomość, czym jest łamanie art. 219 Konstytucji, musi działać w świadomości społecznej”.
Jak zaznaczył dr Sławomir Dudek, założyciel, prezes i główny ekonomista Instytutu Finansów Publicznych, konsekwencjami łamania art. 219 są: zwiększające się zadłużenie, wysokie koszty obsługi długu, a także brak przejrzystości i jawności w gospodarowaniu środkami publicznymi.
Dr Dudek przedstawił najnowsze wyliczenia, ile kosztuje podatników istnienie „równoległego budżetu” i ile dodatkowo musimy płacić kosztów obsługi zadłużenia w funduszach przy Banku Gospodarstwa Krajowego i w Polskim Funduszu Rozwoju w porównaniu do sytuacji, gdyby wydatki tych funduszy były realizowane przez budżet państwa.
Również Marian Banaś, prezes Najwyższej Izby Kontroli, podkreślał, że NIK wielokrotnie alarmowała o naruszeniu przepisów w zakresie finansów publicznych. Izba złożyła m.in. cztery zawiadomienia do prokuratury w związku z Funduszem Sprawiedliwości, jednak wszystkie sprawy zostały umorzone.
Z kolei prof. Jerzy Hausner podkreślał, że nie ma wiarygodności państwa bez przestrzegania ustanowionych przez nie reguł. „Przestrzeganie reguł powoduje bowiem przewidywalność, a bez tego nie da się osiągnąć warunków dla stabilizowania gospodarki” – podkreślił prof. Hausner.
Prof. Grzegorz Kuca mówił o zasadzie powszechności budżetu państwa. „Zarówno w ujęciu doktrynalnym jak i ustrojowym, ma ona bardzo ogólny charakter, co prowadzi do bezkrytycznej dowolności” – zauważył prof. Kuca i podkreśla, że powinno się rygorystycznie odnosić nawet nie do samej zasady powszechności, ale do wszystkich kwestii związanych z kontrolą zarówno przez parlament, jak i Najwyższą Izbę Kontroli, która powinna mieć wgląd do całości dochodów i wydatków państwa”.
W drugiej części sympozjum odbyła się debata pt. „Czy da się przywrócić praworządność nie przywracając praworządności w obszarze finansów publicznych? Czy ustawa budżetowa jest dobrem chronionym konstytucyjnie?” którą poprowadził dr Jarosław Bełdowski, prezes Polskiego Instytutu Myśli Gospodarczej.
W dyskusji udział wzięli: Mec. Sylwia Gregorczyk-Abram, Wolne Sądy, prof. Paweł Wojciechowski, przewodniczący Rady Programowej IFP, Marek Tatała, prezes Fundacji Wolności Gospodarczej, prof. Michał Bitner, prof. UW.
Współorganizatorem sympozjum był Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH, partnerami merytorycznymi: Instytut Odpowiedzialnych Finansów, Fundacja Wolności Gospodarczej, Towarzystwo Ekonomistów Polskich oraz Fundacja Wolne Sądy. Patronem medialnym wydarzenia była Polska Agencja Prasowa.
